Türkiye'de parasal şokların fiyat istikrarı üzerindeki etkileri: Teori ve uygulama (2002-2018)

Parasal şoklar bir ekonomide pek çok makro ekonomik göstergeyi etkilemektedir. Bunlar içerisinde şüphesiz önemli göstergelerden birisi fiyatlar genel seviyesidir. Fiyat istikrarsızlığının nedenlerinin tespiti Türkiye gibi enflasyonla mücadele eden ülkelerde önem taşımaktadır. Bu kapsamda çalışmada, Türkiye'de pozitif ve negatif parasal şokların tüketici fiyatları üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Çalışmanın ilk bölümünde fiyat istikrarı kavramı ve teorisi, ikinci bölümünde parasal şoklar kavramı ve teorisi ile literatür incelemesi sunulmuştur. Üçüncü bölümde, Türkiye'de 2002-2018 döneminde M3 para arzına bağlı olarak elde edilen negatif ve pozitif para şokları ile enflasyon oranı arasındaki ilişkiler araştırılmıştır. Bu kapsamda çalışmanın bağımlı değişkeni tüketici fiyat endeksi, bağımsız değişkenleri M3, negatif-pozitif para şokları, reel döviz kuru, sanayi üretim endeksi ve dünya ham petrol fiyatlarıdır. Değişkenlerin durağanlıklarının sınnmasında Dickey & Fuller (1979) (Dickey and Fuller, 1979), Phillips & Perron (PP) (1988), Genişletilmiş Dickey & Fuller (ADF) (1981) ve Kwiatkowski, Phillips, Schmidt & Shin (KPSS) (1992), ZA yapısal kırılmalı durağanlık testleri kullanılmıştır. Değişkenler arasındaki ilişkiler Gecikmesi Dağıtılmış Doğrusal ve Doğrusal Olmayan Otoregresif Modeller (ARDL ve NARDL) ve Doğrusal ve Doğrusal Olmayan Hata Du?zeltme Modelleri (ECM) kullanılarak incelenmiştir. Doğrusal ARDL yönteminde M3 parasal gösterge, NARDL yönteminde ise pozitif ve negatif parasal şoklar kullanılarak enflasyon üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Ayrıca modellere kontrol değişkenler (sanayi üretimi, reel döviz kuru, petrol fiyatları) eklenmiştir. ARDL ve NARDL modellerinde eşbütünleşme ilişkine rastlanmıştır. ARDL modelinde para arzında ve petrol fiyatlarındaki yüzde bir artış sırasıyla, enflasyon üzerinde yüzde 0.48 ve yüzde 0.075 artışa neden olduğu, reel döviz kurunun enflasyon üzerinde negatif etkiye sahip olduğu, reel döviz kurundaki yüzde bir artışın enflasyonu yüzde 0.714 azalttığı sonucuna ulaşılmıştır. Reel döviz kurunda gözlenen artış, ülkenin yerli parasını aşırı değerli kıldığından, ithal mal fiyatlarını nispi olarak azaltacaktır. Bu durumda reel döviz kurundaki artış yurt dışından gelen malları daha ucuz yaptığı gibi yurt içinde üretilen mallardan ziyade ithalat daha cazip hale gelecek ve sonuçta daha ucuz ve bol miktarda malın ülkeye girmesi yurtiçinde fiyatların düşmesine katkı sağlayacaktır. Model sonuçlarında sanayi üretiminin enflasyon üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olmadığı görülmektedir. NARDL modeli sonuçlarında enflasyon üzerinde pozitif parasal şokların ve petrol fiyatlarının pozitif ve anlamlı (sırasıyla 0.509 ve 0.023), buna karşılık reel döviz kuru ve sanayi üretim endeksinin negatif ve anlamlı (sırasıyla, -0.441 ve -0.055) etkiye sahip oldukları anlaşılmıştır. Bu sonuçlar pozitif parasal artışların ve petrol fiyatlarındaki yüzde 1 artışın enflasyon üzerinde sırasıyla yüzde 0.509 ve yüzde 0.023 artışa, reel döviz kurundaki ve sanayi üretimindeki artışların ise enflasyon üzerinde sırasıyla yüzde 0.441 ve 0.055 azalışa yol açtığını göstermektedir. Parasal pozitif artışların enflasyonu artırması miktar teorisi sonuçlarıyla tutarlıdır. Petrol fiyatlarındaki artışlar ise petrolün üretim sürecinde önemli girdi olmasından dolayı üreticilerin maliyetlerini artırması ve maliyet artışlarını da ürettikleri malların fiyatlarına yansıtmaları, fiyatların artmasını sağlayacaktır. Dolayısıyla beklentilere uygun olarak pozitif parasal şokların ve petrol fiyatlarının artması Türkiye'de incelenen dönemde fiyat istikrarsızlığına katkıda bulunmaktadır. Fiyat istikrarı NARDL modeli sonuçlarında, pozitif parasal şok ve petrol fiyatı artışlarının fiyat istikrarını olumsuz etkilediğini, buna karşılık reel döviz kuru ve sanayi üretimi artışlarının ise fiyat istikrarına katkı sağladığını göstermektedir. Diğer taraftan NARDL modelinde parasal şokların enflasyon üzerindeki uzun dönem ve kısa dönem asimetrilerinin varlığı reddedilmiştir. Çalışmanın sonunda fiyat istikrarını sağlamada parasal göstergelerin önem taşıdığı görülmüştür. Bu nedenle merkez bankasının parasal büyüklüklerle ilgili uygulama politikasında tedbirli davranması önerilebilir. Bunun yanı sıra sanayi üretiminin artırılmasına yönelik politikalar, fiyat istikrarını sağlamada başarılı olabilecektir.

Monetary policy shocks that occur willingly or involuntarily by monetary policy practitioners are divided into two: negative and positive shocks. Beyond doubt, these monetary policy shocks affect society both economically and socially. Although these shocks do not only affect societies economically, undoubtedly economic assets are the most affected ones. This thesis, conducted about financial stability in the economy and monetary shocks affecting factors such as price stability and inflation, investigates the effects of positive and negative monetary shocks on price stability in Turkey between 2002 and 2018. The thesis sheds light on today by discussing economic theories about the impact of the monetary shocks that occurred in the 60s and 70s and 80s, especially on the society and the general level of prices. In addition, the effects and deficiencies of the economic theories of these periods were addressed with an emphasis on the positive and negative aspects of the monetary shocks. Although monetary shocks usually occur as a result of practices that monetary policy practitioners sometimes voluntarily and sometimes involuntarily, monetary shocks can sometimes occur by market players. The acts of the players, namely banks, central bank, and society, as a result of monetary shocks have been explained by economic theories. In addition, the thesis investigates the behavior of policy practitioners by addressing the views of policymakers and society in the monetary shocks that occurred in the 60s and 70s and 80s, in order to reveal society's expectations of future stability and a fair share of income. In this thesis, which discusses the damages and benefits of monetary shocks, the recent past-time was discussed as a time frame and the current functioning was explained by shedding light on what happened in the past. In the study, the effects of monetary shocks on price stability in Turkey during the period 2002-2018 were investigated with the model created. The study focused on proving the theoretical decency of the relationship between monetary shocks and price stability, and revealing the emergence of this relationship. Autoregressive Distributed Lag (ARDL) and Error Correction Model (ECM) analyses were used as the application method. In the application stage, M3 money supply, consumer price index, overnight interest rate, real exchange rate, industrial production index, and the world crude oil prices data were used to analyze the short- and long-term effects. The results of the models revealed the existence of short- and long-term relationships between the variables. Analysis results show that the industrial production index (IPI) has a positive and significant impact on interest rates both in the long term and in the short term.