Ülkelerin gelişmişlik sıralamasının belirlenmesinde yeni bir model önerisi: Çok kriterli karar verme
[ X ]
Tarih
2024
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Nuh Naci Yazgan Üniversitesi
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
Özet
İnsani Gelişmişlik Endeksi (İGE), bir ülkenin gelişmişliğini belirlemede sadece ekonomik faktörleri değil aynı zamanda eğitim ve sağlık gibi insani faktörleri de göz önünde bulundurarak oluşturulan bir endekstir. İnsani Gelişme Raporu (İGR) ilk kez 1990 yılında Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yayınlanmış ve o tarihten bu yana her yıl düzenli olarak yayınlanmaktadır. İGR'deki veriler tüm ülkelere ilişkin kapsamlı istatistikler içermekte ve buna göre ülkeler çok yüksek, yüksek, orta ve düşük gelişmişlik düzeyine sahip ülkeler şeklinde dört sınıfa ayrılmaktadır. İGE, insani gelişmenin temel boyutlarındaki ortalama başarının özet bir ölçüsüdür. İGE hesaplamaları ülkelerin ekonomi, eğitim ve sağlık alanlarındaki verilerinin normalize edilmesi ve bu değerlerin geometrik ortalamalarının alınması şeklinde basit bir hesaplama yöntemine dayanmaktadır. UNDP tarafından yapılan İGE hesaplamalarına ilişkin en önemli eleştirilerden birisi değerlendirmede kullanılan kriterlerlere eşit önem derecesi atanmış olmasıdır. İnsani gelişmişliğin ekonomik boyutunun sağlık ve eğitim boyutu ile aynı önem derecesine sahip olduğunu varsaymak hatalı bir yaklaşımdır. Bu nedenle insani gelişmişliğin ölçümünde kriterler uygun ağırlık değerlerinin atanması daha doğru sonuçlar verecektir. İGE hesaplanmasında göze çarpan bir diğer problem de kriterler arasındaki etkileşimdir. İGE hesaplamalarında kullanılan refah düzeyi kriteri ile sağlık düzeyi kriteri arasında ilişkiyi yok saymak hesaplama hatalarına yol açacaktır. Benzer şekilde refah düzeyi ve eğitim düzeyi arasında da yüksek krelasyon olduğu ortadadır. Bu çalışmada İGE hesaplamalarında bu zamana kadar dikkate alınmamış olan kriterler arası bağımlılığı ve farklı kriter ağırlıklarını göz önünde bulunduran yeni bir hesaplama yöntemi önerilmiştir. Ele alınan problemin çözümünde problemin yapısına en uygun yöntem olan Analitik Ağ Süreci (ANP) seçilmiştir. ANP yöntemi aralarında yüksek korelasyon bulunan kriterlerin yer aldığı karmaşık Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) problemlerin çözümü için Thomas L. Saaty tarafından geliştirilmiş etkili bir yöntemdir. Önerilen yöntemin geçerlilik ve güvenilirliğini test etmek amacıyla çok yüksek, yüksek, orta ve düşük gelişmişlik düzeyine sahip ülkeler arasından tesadüdifi olarak ikişer ülke seçilmiştir. Belirlenen ülkeler için önerilen yöntemle yeniden İGE değerleri hesaplanmış ve mevcut değerlerle karşılaştırılmıştır. Elde edilen sonuçlar önerilen yöntemin daha sağlıklı sonuçlar ürettiğini göstermiştir. Literatürde İGE ile ilgili yapılan çalışmlar incelendiğinde UNDP tarafından hesaplamada kullanılan kriterler için farklı ağırlık puanı ataması yapan ve kriterler arasındaki etkileşimi dikkate alan herhangi bir çalışmaya ratlanılmamıştır. Çalışmanın bu yönü ile literatüre önemli katkılar sağlayacağı ve daha sağlıklı bir insani gelişmişlik sıralaması üreteceği düşünülmektedir. Anahter Kelimeler: Gelişmişlik, Kriter, Karar Veme, Endeks
Human Development Index (HDI) is an index created by considering not only economic factors but also human factors such as education and health in determining the development of a country. The Human Development Report (HDR) was first published by the United Nations Development Program (UNDP) in 1990 and has been published regularly every year since then. The data in the HDR contains comprehensive statistics for all countries and, accordingly, countries are divided into four classes: countries with very high, high, medium and low development levels. The HDI is a summary measure of average achievement in key dimensions of human development. HDI calculations are based on a simple calculation method of normalizing the data of countries in the fields of economy, education and health and taking the geometric average of these values. One of the most important criticisms regarding the HDI calculations made by UNDP is that equal importance is assigned to the criteria used in the evaluation. It is a mistaken approach to assume that the economic dimension of human development has the same degree of importance as the health and education dimension. Therefore, assigning appropriate weight values to the criteria in measuring human development will yield more accurate results. Another notable problem in HDI calculation is the interaction between criteria. Ignoring the relationship between the welfare level criterion used in HDI calculation and the health level criterion will lead to calculation errors. Similarly, it is obvious that there is a high correlation between welfare level and education level. In this study, a new calculation method that considers inter-criteria dependency and different criterion weights, which have not been considered in HDI calculations until now, is proposed. Analytical Network Process (ANP), which is the most suitable method for the structure of the problem, was chosen to solve the problem at hand. The ANP method is an effective method developed by Thomas L. Saaty for solving complex Multi-Criteria Decision Making (MCDM) problems involving highly correlated criteria. In order to test the validity and reliability of the proposed method, two countries were randomly selected among the countries with very high, high, medium and low development levels. HDI values were calculated again with the recommended method for the selected countries and compared with current values. The results obtained showed that the proposed method produced healthier results. When the studies on HDI in the literature are examined, no study has been found that assigns different weight scores to the criteria used in the calculation by UNDP and considers the interaction between the criteria. It is thought that this aspect of the study will make significant contributions to the literature and produce a healthier human development ranking.
Human Development Index (HDI) is an index created by considering not only economic factors but also human factors such as education and health in determining the development of a country. The Human Development Report (HDR) was first published by the United Nations Development Program (UNDP) in 1990 and has been published regularly every year since then. The data in the HDR contains comprehensive statistics for all countries and, accordingly, countries are divided into four classes: countries with very high, high, medium and low development levels. The HDI is a summary measure of average achievement in key dimensions of human development. HDI calculations are based on a simple calculation method of normalizing the data of countries in the fields of economy, education and health and taking the geometric average of these values. One of the most important criticisms regarding the HDI calculations made by UNDP is that equal importance is assigned to the criteria used in the evaluation. It is a mistaken approach to assume that the economic dimension of human development has the same degree of importance as the health and education dimension. Therefore, assigning appropriate weight values to the criteria in measuring human development will yield more accurate results. Another notable problem in HDI calculation is the interaction between criteria. Ignoring the relationship between the welfare level criterion used in HDI calculation and the health level criterion will lead to calculation errors. Similarly, it is obvious that there is a high correlation between welfare level and education level. In this study, a new calculation method that considers inter-criteria dependency and different criterion weights, which have not been considered in HDI calculations until now, is proposed. Analytical Network Process (ANP), which is the most suitable method for the structure of the problem, was chosen to solve the problem at hand. The ANP method is an effective method developed by Thomas L. Saaty for solving complex Multi-Criteria Decision Making (MCDM) problems involving highly correlated criteria. In order to test the validity and reliability of the proposed method, two countries were randomly selected among the countries with very high, high, medium and low development levels. HDI values were calculated again with the recommended method for the selected countries and compared with current values. The results obtained showed that the proposed method produced healthier results. When the studies on HDI in the literature are examined, no study has been found that assigns different weight scores to the criteria used in the calculation by UNDP and considers the interaction between the criteria. It is thought that this aspect of the study will make significant contributions to the literature and produce a healthier human development ranking.
Açıklama
Anahtar Kelimeler
Ekonomi, Economics, Development, Criteria, Decision Making, Index
