Özgen, SüleymanSağsöz, AyşeKocatürk, Füsun2025-02-242025-02-2420151308-2140https://hdl.handle.net/20.500.14440/521Geleneksel Türk kentlerindeki kamusal mekânları oluşturan tarihielemanlar, bu alanları sınırladıkları gibi, bu mekânların ve çevrelerininoldukları kadar günümüz kentlerin de tanınmaları, öğrenilmeleri vealgılanabilirliklerinde de etkili olmaktadırlar. Çalışmada tarihi kentlerinmerkezlerini ve dolayısıyla da kamusal mekânların oluşumunda etkiliolan dini yapılar, çarşılar vb. elemanların bulunduğu alanların kentingeneline göre daha iyi korunduğu varsayımından yola çıkılmıştır.Bu bağlamda, araştırmada ele alınan alanın Üç Kümbetler veçevresi olarak seçilmesinin nedeni, Erzurum kentinin en eski yerleşimalanlarından biri olması, geleneksel kent elemanlarının yoğun olarak bualanda toplanması, bu elemanların kentin karakteristik özelliklerini eniyi biçimde temsil edebilmeleri ve alanın çevresel ölçekte korumayıgerektirecek kadar büyük bir bölgeden oluşması olarak açıklanabilir.Aru'nun Ulu Camii ve Çifte Minare gibi yapılar bu noktada bulunması vekenti, ana çıkış yollarına bağlayan kent içi ana arterlerin buradadüğümlenmesi nedeniyle birinci derece merkez olarak tanımlaması, bualanın önemini daha da vurgulamaktadır.Çalışmada, alanı tanımlayan elemanlar; Geleneksel konutlar,sokaklar ve tarihi anıtsal yapılar; kümbet, mezar, türbe, cami ve çeşmeolarak üç grupta toplanmış ve gerekli tespitler imar planına işaretlenerek,elde edilen bilgiler alanın hali hazır haritasından yararlanarak dahaayrıntılı vaziyet planı oluşturulmuştur. Çalışmada temsil edici özelliktaşıyan ve günümüzde kullanılmaya devam eden toplam 12 gelenekselkonuta yer verilmiştir.Konutlar gerek plan (mekân organizasyonu açısından) ve gereksegörünüşler (cephe elemanları) açılarında analiz edilmiş ve tipolojileriyapılarak, yoruma gidilmiştir. 2. aşamada ise seçilen bu alanın üçboyutlu modellemesi yapılarak tarihi yapıların ve elemanların gerçeğeyakın, mevcut diğer yapıların ise kütle bazında modellemeleriyerleştirilmiştir.Elde edilen bilgiler bilgisayar ortamına aktarılarak analiz matrislerioluşturulmuştur. Bu matrislerden elde edilen bilgilerden ağırlıklı tablolarmeydana getirilmiş ve tipolojiler elde edilerek, bu elemanların ErzurumKenti Üç Kümbetler ve çevresindeki kamusal alanların oluşumundakietkileri ortaya konmuştur. Elde edilen sonuçlar genel başlıklar halindeaşağıdaki gibi sıralanabilir:Geleneksel Türk kentlerinin aksine, modernist dönem yapılarıbirbirinden bağımsız mekânlar sunarlar. Oysa geleneksel kentdokusunda çeşitli katmanlar ve bileşenler içinde ele aldığımız kentselmekân, kentsel yaşamın ortaya konduğu yerlerdir ve kent imgesininoluşumunda büyük bir etkiye sahiptirler. Bu sokaklara kimlikkazandıran birçok görsel faktörler olabilir; ölçek, oran, ritim...vb. Bufaktörler çeşitli biçimlerde bu mekânların tasarımında kullanılabilirler.Tarihi ve geleneksel çevreler, iklimsel, kültürel ve toplumsaletkenlerle oluşan mimari biçimlerin, kuşaktan kuşağa çok azdeğişikliklerle aktarılması sonucu oluşmaktadır. Uzun süreler kullanılanve değişmeyen bu biçimler, mimarlıkta tasarımcının biçimlendirmeetkinliğini yönlendiren önemli bilgi kaynaklarıdır. Bu bağlamda, eldeedilen analiz sonuçlarının bölgedeki yeni yapılaşmalar açısından verioluşturabileceği düşünülmektedir. İncelenen alandaki tarihi eserlerinkonutlar dışında, dini /anıtsal yapılar ağırlıklı olmasından dolayı bualanın kentin geneline göre daha iyi korunduğu saptanan en önemlisonuçtur.Alanda yer alan konut örneklerinin çoğunluğunun sahip olduğuailenin adıyla tanınıyor ve biliniyor olması, konut-kimlik kavramınıngeleneksel konutlardaki hakimiyetini yani konutun aile ileözdeşleştirilmesini ortaya koymaktadır; sahiplenme, hakim olma vb. gibikavramlar korumada önemli faktörlerdir. Geleneksel Türk kentlerindemimaride konutla başlayan bu kavramlar ve dolayısıyla koruma bilinci,sokaklar, mahalleler ve bölgelerden başlayarak kent bütününe doğruyayılırlar.Kentin merkezi konumundaki bu alanda saptanan özellikler kentkullanıcılarının konut özelinde mahremiyet, komşuluk ilişkisi vb.ihtiyaçlarını karşılarken, sokaklar, meydancıklar vb. özellikler hem bubölgeyi kentin diğer bölgelerinden ayırmakta hem de sosyal ilişkileri;komşuluk, dinlenme, sohbet etme vb. davranış konumlarını daetkilemekte ve yönlendirmektedirler. Bölgede yer alan dini yapılar veelemanların varlığı da yine kamusal mekânların korunması,sürekliliklerinin sağlanması açılarından büyük ölçüde etkiliolmaktadırlar.Geleneksel Türk kentlerindeki tarihi çevrelerin taşıdıklarıanlamların, değerlerin ve biçimsel dillerinin anlaşılabilmeleri,yorumlanabilmeleri ve kullanılabilmeleri için bu alanlarda tipoloji çalışmalarının yapılması, çalışmaların üç boyutlu anlatımlarının ortayakonması belgeleme ve aktarma açılarından olduğu kadar, yenitasarımların çevreye etkisini bir bütün halinde görme, uygunluklarınıdeneme, farklı çözümler arayabilme ve kullanıcılara sunma açılarındanda büyük önem taşımaktadırlar.trinfo:eu-repo/semantics/openAccessMimarlıkArticle6341461326489510